Στον παραδοσιακό οικισμό της Αγιάσου έχουν χαρακτηριστεί
«διατηρητέα» ή «ιστορικά διατηρητέα και έργα τέχνης» αρκετά κτίρια, ανάμεσα στα
οποία και το κτιριακό συγκρότημα του Παλαιού Ξενώνα, ιδιοκτησίας του ιερού
προσκυνήματος Παναγίας Αγιάσου, που βρίσκεται κοντά στην Πλατεία Αγοράς.
Χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης, γιατί «αποτελεί
σημαντικό δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής του τόπου με νεοκλασικές μορφολογικές
επιρροές και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων της
περιοχής», όπως αναφέρεται στην υπ’ αριθμ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/3318/3228/10.1.2000
απόφαση Υπουργού Πολιτισμού, που δημοσιεύτηκε στο 114/τευχος Β/7.2.2000 ΦΕΚ.
Το 1170 οι καλόγεροι αποφάσισαν να αναγείρουν την πρώτη εκκλησία της Παναγίας εκεί που υπάρχει και ο μεταγενέστερος σημερινός ναός, γιατί οι συχνές πλημμύρες του χειμάρρου Απέσου προκαλούσαν μεγάλες ζημιές στο μοναστήρι που είχε χτιστεί εκεί που έφτιαξε τη σκήτη του ο κομιστής της εικόνας της Παναγίας Αγάθων ο Εφέσιος. Την εκκλησία την έχτισαν εκεί που έθαψαν τον Αγάθωνα. Στο νότιο τμήμα της αυλής έχτισαν και το παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων. Πίσω απ’ αυτό οικοδόμησαν τον Παλαιό Ξενώνα για τους προσκυνητές.
Το 1857 η Εκκλησία ανακαίνισε τον Παλαιό Ξενώνα (Χάνι) και το παρακείμενο καφενείο (Καφενταρία). Ο Ξενώνας έγινε διώροφος με ισόγειο και διέθετε συνολικά εκατό δωμάτια. Στο ισόγειο υπήρχαν σαράντα μαγαζιά για τους βιοτέχνες και τους εμπόρους. Σε καθένα από τα άλλα δυο πατώματα υπήρχαν τριάντα δωμάτια για τους προσκυνητές.
Το 1877 εκδηλώθηκε η μεγάλη πυρκαγιά (γκιανγκίν) που κατέκαψε το μεγαλύτερο μέρος του χωριού, μαζί και το Χάνι.
Το 1880 ο Βράνης Χριστοφαρής έχτισε μέρος του Ξενώνα που είχε καεί το 1887.
Το 1895 άρχισε να ξαναχτίζεται το νότιο τμήμα του που κάηκε κι αυτό το 1877. Τέλειωσε το 1898 και ονομάστηκε «Ξενοδοχείον Όλυμπος». Στην είσοδό του έγραψαν την επιγραφή «Τους προσκυνητάς της Σιών της Αγίας, πάντας προσηνώς δέχομαι εκ καρδίας.» Μετά από δέκα χρόνια (1905) χτίστηκε και το βόρειο τμήμα του Ξενώνα.
Το 1914, όταν έγινε ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους, ο Παλαιός Ξενώνας χρησιμοποιήθηκε, όπως και τα Σχολεία, για τη φιλοξενία των προσφύγων.
Στο ισόγειο του Παλαιού Ξενώνα στεγάστηκε το Γραφείο της Κοινότητας από το 1912 μέχρι το 1992, οπότε μεταφέρθηκε στο δεύτερο όροφο του Νέου Ξενώνα (Αστυνομία). Εκεί παρέμειναν οι υπηρεσίες του Δήμου Αγιάσου μέχρι το 2002, οπότε μεταστεγάστηκαν στο σημερινό ιδιόκτητο Δημοτικό Κατάστημα στην Καρυά.
Από το 1922 μέχρι και το 1944 στο καφενείο του Παλαιού Ξενώνα, εκεί που τώρα έχει αναγερθεί το ξενοδοχείο της εκκλησίας της Παναγίας «Αγία Σιών», στεγάστηκε το ιστορικό σωματείο Αναγνωστήριο Αγιάσου «Η Ανάπτυξη». Ξαναστεγάστηκε εκεί από το 1952 μέχρι το 1966, οπότε έγιναν τα εγκαίνια της ιδιόκτητης στέγης του, που χτίστηκε σε οικόπεδο ιδιοκτησίας κληροδοτήματος Στεφάνου Βρανίδου στη θέση «Ζωοδόχος Πηγή» το οποίο ανταλλάχτηκε με δυο ακίνητα του Αναγνωστηρίου τα οποία είχε δωρίσει στο σωματείο το 1937 ο Θεόδωρος Κουκουβάλας.
Το «Χάνι» ανακαινίστηκε προ δεκαετίας με πιστώσεις κοινοτικού χρηματοδοτικού προγράμματος και εγκαινιάστηκε στις 12 Αυγούστου 2006 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α΄, που επισκέφτηκε την Αγιάσο, προκειμένου να παραστεί στις εκδηλώσεις για τα διακόσια χρόνια από τα εγκαίνια του τρίτου ναού του Προσκυνήματος της Θεομήτορος (1806) και διέμεινε μάλιστα σε δωμάτιο του ανακαινισθέντος Ξενώνα. Τις εκδηλώσεις της Τρίτης 15 Αυγούστου 2006 τίμησε με την παρουσία του και ο τότε πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας.
Το 1170 οι καλόγεροι αποφάσισαν να αναγείρουν την πρώτη εκκλησία της Παναγίας εκεί που υπάρχει και ο μεταγενέστερος σημερινός ναός, γιατί οι συχνές πλημμύρες του χειμάρρου Απέσου προκαλούσαν μεγάλες ζημιές στο μοναστήρι που είχε χτιστεί εκεί που έφτιαξε τη σκήτη του ο κομιστής της εικόνας της Παναγίας Αγάθων ο Εφέσιος. Την εκκλησία την έχτισαν εκεί που έθαψαν τον Αγάθωνα. Στο νότιο τμήμα της αυλής έχτισαν και το παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων. Πίσω απ’ αυτό οικοδόμησαν τον Παλαιό Ξενώνα για τους προσκυνητές.
Το 1857 η Εκκλησία ανακαίνισε τον Παλαιό Ξενώνα (Χάνι) και το παρακείμενο καφενείο (Καφενταρία). Ο Ξενώνας έγινε διώροφος με ισόγειο και διέθετε συνολικά εκατό δωμάτια. Στο ισόγειο υπήρχαν σαράντα μαγαζιά για τους βιοτέχνες και τους εμπόρους. Σε καθένα από τα άλλα δυο πατώματα υπήρχαν τριάντα δωμάτια για τους προσκυνητές.
Το 1877 εκδηλώθηκε η μεγάλη πυρκαγιά (γκιανγκίν) που κατέκαψε το μεγαλύτερο μέρος του χωριού, μαζί και το Χάνι.
Το 1880 ο Βράνης Χριστοφαρής έχτισε μέρος του Ξενώνα που είχε καεί το 1887.
Το 1895 άρχισε να ξαναχτίζεται το νότιο τμήμα του που κάηκε κι αυτό το 1877. Τέλειωσε το 1898 και ονομάστηκε «Ξενοδοχείον Όλυμπος». Στην είσοδό του έγραψαν την επιγραφή «Τους προσκυνητάς της Σιών της Αγίας, πάντας προσηνώς δέχομαι εκ καρδίας.» Μετά από δέκα χρόνια (1905) χτίστηκε και το βόρειο τμήμα του Ξενώνα.
Το 1914, όταν έγινε ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους, ο Παλαιός Ξενώνας χρησιμοποιήθηκε, όπως και τα Σχολεία, για τη φιλοξενία των προσφύγων.
Στο ισόγειο του Παλαιού Ξενώνα στεγάστηκε το Γραφείο της Κοινότητας από το 1912 μέχρι το 1992, οπότε μεταφέρθηκε στο δεύτερο όροφο του Νέου Ξενώνα (Αστυνομία). Εκεί παρέμειναν οι υπηρεσίες του Δήμου Αγιάσου μέχρι το 2002, οπότε μεταστεγάστηκαν στο σημερινό ιδιόκτητο Δημοτικό Κατάστημα στην Καρυά.
Από το 1922 μέχρι και το 1944 στο καφενείο του Παλαιού Ξενώνα, εκεί που τώρα έχει αναγερθεί το ξενοδοχείο της εκκλησίας της Παναγίας «Αγία Σιών», στεγάστηκε το ιστορικό σωματείο Αναγνωστήριο Αγιάσου «Η Ανάπτυξη». Ξαναστεγάστηκε εκεί από το 1952 μέχρι το 1966, οπότε έγιναν τα εγκαίνια της ιδιόκτητης στέγης του, που χτίστηκε σε οικόπεδο ιδιοκτησίας κληροδοτήματος Στεφάνου Βρανίδου στη θέση «Ζωοδόχος Πηγή» το οποίο ανταλλάχτηκε με δυο ακίνητα του Αναγνωστηρίου τα οποία είχε δωρίσει στο σωματείο το 1937 ο Θεόδωρος Κουκουβάλας.
Το «Χάνι» ανακαινίστηκε προ δεκαετίας με πιστώσεις κοινοτικού χρηματοδοτικού προγράμματος και εγκαινιάστηκε στις 12 Αυγούστου 2006 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α΄, που επισκέφτηκε την Αγιάσο, προκειμένου να παραστεί στις εκδηλώσεις για τα διακόσια χρόνια από τα εγκαίνια του τρίτου ναού του Προσκυνήματος της Θεομήτορος (1806) και διέμεινε μάλιστα σε δωμάτιο του ανακαινισθέντος Ξενώνα. Τις εκδηλώσεις της Τρίτης 15 Αυγούστου 2006 τίμησε με την παρουσία του και ο τότε πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας.
 |
| Πρωτομαγιά 1924 στα
«Χάνια». Η Αγιάσος γιορτάζει την ανακήρυξη της Δημοκρατίας από την κυβέρνηση
του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. (Στις 25 Μαρτίου 1924 η Βουλή κηρύσσει έκπτωτη τη δυναστεία των Γκλύξμπουργκ και ανακηρύσσει ως πολίτευμα της χώρας την αβασίλευτη δημοκρατία. Στις 13 Απριλίου 1924 έγινε δημοψήφισμα στο οποίο ο λαός ψήφισε 70% περίπου υπέρ της ανακήρυξης Αβασίλευτης Δημοκρατίας.) |
 |
| Ο τέως πρόεδρος του
Αναγνωστηρίου Πάνος Πράτσος και ο επίτιμος πρόεδρος του Ιδρύματος Ευστράτιος Χριστοφαρής στην είσοδο της παλιάς στέγης του Αναγνωστηρίου στα «Χάνια» (1959) |
 |
| Εγκαίνια Ξενοδοχείου
«Αγία Σιών» από τον τότε υπουργό Πολιτισμού και Επιστημών Δημήτρη Νιάνια (1979) |
 |
Στις 12-8-2014 έγινε
στα «Χάνια» η παρουσίαση του βιβλίου του φιλόλογου Βασίλη Κ. Κωμαΐτη «Αγιάσος
1912-2012. Εκατό χρόνια ελεύθερου βίου. Γεγονότα-Πρόσωπα-Δράσεις»
|
 |
Στις 12-8-2014 έγινε
στα «Χάνια» η παρουσίαση του βιβλίου του φιλόλογου Βασίλη Κ. Κωμαΐτη «Αγιάσος
1912-2012. Εκατό χρόνια ελεύθερου βίου. Γεγονότα-Πρόσωπα-Δράσεις»
|
 |
| Γιορτή του Αναγνωστηρίου Αγιάσου στα Χάνια (1954) |
 |
| Γιορτή του Αναγνωστηρίου στα Χάνια |
 |
| Γιορτή του Αναγνωστηρίου στα Χάνια |
 |
| Γιορτή του Αναγνωστηρίου στα Χάνια |
 |
| Η Αγιάσος γιορτάζει την ονομαστική γιορτή της Α.Μ. Βασιλέως Κωνσταντίνου στις 22-5-1922. Εκφωνεί λόγο στα «Χάνια» ο αντιβενιζελικός δικηγόρος Ευστράτιος Μιχαήλ Τζανετής (1875-1933) |
 |
| Μνημόσυνο ευεργετών του Αναγνωστηρίου Αγιάσου (1958) |
 |
| Μνημόσυνο ευεργετών του Αναγνωστηρίου στα «Χάνια» |
 |
| Ξενοδοχείον ΟΛΥΜΠΟΣ ΠΑΛΛΑΣ |
 |
| Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄ εγκαινίασε στις 12-8-2006 τον ανακαινισμένο Παλαιό Ξενώνα |
 |
| Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄ εγκαινίασε στις 12-8-2006 τον ανακαινισμένο Παλαιό Ξενώνα |
 |
| Οι δυο παράλληλες πτέρυγες του Παλαιού Ξενώνα, όπως φαίνονται από το νότιο τμήμα του |
 |
| Πολυπληθής συγκέντρωση έξω από το Γραφείο της Κοινότητας Αγιάσου στα Χάνια (1936) |
 |
| Στο βάθος φαίνονται οι δυο γέφυρες που ένωναν τις πτέρυγες του πρώτου και του δεύτερου ορόφου του Παλαιού Ξενώνα |
 |
| Τμήμα της εξωτερικής όψης του ανατολικού τμήματος του Παλαιού Ξενώνα, όπως φαίνεται από την οδό Συρμακέζη |
 |
| Τμήμα της εξωτερικής όψης του ανατολικού τμήματος του Παλαιού Ξενώνα, όπως φαίνεται από την οδό Συρμακέζη |
 |
| Το Αναγνωστήριο, που τότε στεγαζόταν σε παλιό καφενείο της εκκλησίας στα «Χάνια», γιορτάζει τον προστάτη άγιό του, Ταξιάρχη Μιχαήλ, Καστελιού. Κυριακή Μυροφόρων 1957 |
 |
| Το Αναγνωστήριο, που τότε στεγαζόταν σε παλιό καφενείο της εκκλησίας στα «Χάνια», γιορτάζει τον προστάτη άγιό του, Ταξιάρχη Μιχαήλ, Καστελιού. Κυριακή Μυροφόρων 1960 |
 |
| Το κτιριακό συγκρότημα του Παλαιού Ξενώνα χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης (2000) |
 |
| Το κυβολιθόστρωτο που οδηγεί στην Πλατεία Αγοράς |
κείμενο - φωτογραφίες κύριου Παναγιώτη Κουτσκουδή
